माणूस आजारी का पडतो ? भाग 1 संग्रहित

माणूस आजारी का पडतो ?

" अमुक एका आजारावर सल्ले आणि औषधे " ह्या स्वरूपाच्या भरपूर पोस्ट्स सध्या फेसबुकवर दिसतात . बाजारात साधी पाच रुपयाची कोथिंबीर विकत घेताना आपण दहा वेळा ती निट आहे का , ताजी आहे का हे तपासून घेतो . त्यासाठी कमीत कमी दोन भाजीवाल्यांकडे जातो . मग " आपल्या ह्या अमुल्य शरीराबाबत एवढा निष्काळजीपणा का ? बेपर्वाई का ?

"अहो , निसर्गाने दिलेले हे अमुल्य शरीर नेमके काय आहे , त्यातले नेमके काय बिघडले आहे म्हणून मला हा आजार झाला आहे , त्याच्यासाठी मी नेमके काय केले पाहिजे , मी बरा झालो म्हणजे नेमके काय " हे समजून घेणे हा प्रत्येक माणसाचा अधिकार तर आहेच पण कर्तव्यही आहे !

त्यानुसार आजार म्हणजे नेमके काय , निरनिराळे आजार , निरनिराळ्या तपासण्या , त्याचे उपचार ह्याविषयात एक लेखमाला सादर करत आहे .
आपल्या सहकाराची खात्री आहेच . चल सुरुवात करूया !

वैद्यकीय शास्त्रात सर्वोच्च मनाला गेलेला एक नियम " चांगला डॉक्टर हा आजाराचे बिनचूक निदान करतो तर उत्कृष्ठ डॉक्टर हा आजाराबरोबर आजारी माणसाचेही निदान बिनचूक करतो आणि आजारांबरोबर आजारी माणसालाही मुळापासून बरे करतो ". हे वाचल्यावर एक प्रश्न मनात येतो " आजारी माणसाला बरे करणे म्हणजे काय ? औषाधोप्चाराबरोबर योग्य आहार , योग्य व्यायाम आणि योग्य विश्रांती घेणे म्हणजेच आजारी माणसाला बरे करणे का ? हो ह्या गोष्टी गरजेच्या आहेतच पण त्याच म्हणजे सर्वस्वी " आजारी माणसाला बरे करणे नव्हे ". ही अतिशय व्यापक संकल्पना समजून घेण्यासाठी आपण प्रथम समजून घेऊ

माणूस आजारी का पडतो ?
आजाराची सर्वसामान्य करणे आपल्याला माहित असतात .आजार म्हणजे नेमके काय झाले आहे हेही आपल्याला ढोबळ मानाने का होईना पण माहित असते . पण " nothing exists without a reason " ह्या न्यायाप्रमाणे ह्या गोष्टी नेमक्या का होतात हे समजून घेऊ .

" Man is the social animal "( मनुष्य हा समाजशील प्राणी आहे ) ह्या व्याख्येप्रमाणे माणसाचे अगदी गर्भात असेपासून ( आठवा 'महाभारतातील अभिमन्यु ') ते अगदी म्रुत्युशय्येपर्यन्त ( आठवा ' राजांचे ' बाजीप्रभू देशपांडे' ) समाजाशी घर , समाज आणि कार्यस्थळ ह्या तीन पातळ्यांवर संबंध येत असतो , ह्या तीन पातळ्यांवर त्याचे घर्षण होत असते . न्युटनच्या गतीच्या नियमाप्रमाणे घर्षण झाले की उर्जा तयार होणारच ! आता ही उर्जा नेमकी कोणत्या स्वरुपात असते आणि ती नेमकी काय करते हे समजून घेण्यासाठी शरीराची थोडी रचना समजून घेऊ .

आपल्या मेंदूत भावनांची जी अनेक केंद्रे असतात त्यापैकी एक आहे - hypothalamus ( हायपोथलमस ). मेंदूच्या खाली हा भाग असतो . त्याचाच अर्धा भाग हा posterior pitutary gland म्हणून ओळखला जातो . Gland म्हणजे ग्रन्थि ! ग्रंथीसंस्था हा शरीराचा महत्वाचा भाग असून शरीराच्या सर्व क्रिया - प्रक्रिया ह्या प्रत्यक्षात त्यांच्याकडून अमलात आणल्या जातात . ग्रंथी निरनिराळी आंतरद्रव्ये ( hormons ) स्त्रवून हे काम करत असतात .

आता ही posterior pitutary gland आहे न ती ओळखली जाते " सर्व ग्रंथींची राणी " म्हणून ! कारण प्रत्येक ग्रन्थिने काम केव्हा करायचे आणि कसे करायचे हे ती ठरवते.
म्हणजे भावनांचे एक केंद्र " hypothalamus " आणि शरीराचे सर्व कामकाज प्रत्यक्षात नियंत्रित करणारी " posterior pitutary gland " ह्या एकमेकांना चिकटून असतात .
आता आपण आपल्या मूळ मुद्द्याकडे वळू !

तर कोणत्याही प्रकारे मानवी मनाचे घर्षण झाले ( ताण - तणाव आला ) की मग निरनिराळी आंतर द्रव्ये ( hormones ) स्त्रवली जातात . एका मर्यादेपर्यंत माणूस हा ताण सहन करू शकतो . पण जेव्हा माणूस त्याच्या मर्यादेबाहेर ताण सहन करतो किंवा त्याचा ताण परत परत येत असतो , तेव्हा ह्या posterior pitutary ग्रंथीचे काम बिघडते , त्यामुळे पर्यायाने thyroid व adrenals ह्या उपमुख्य ग्रंथींचे काम बिघडते . त्या प्रमाणाबाहेर स्त्रवू लागतात . त्यामुळे शरीराला हळूहळू functional व नंतर structural आजार व्हायला सुरुवात होते . आजाराची कारणे ( माणसाचे अन्न व राहणे व इतर ) त्याच्यात तेल ओतण्याचे काम करतात . माणूस प्रत्यक्ष आजारी पडतो .
हा झाला मूळ आजार ! आता माणसाला पूर्णपणे त्याच्या आजाराबरोबर बरे करताना ह्याही सर्व गोष्टींचा अभ्यास करून औषध दिल्यावरच तो आणि आजार पूर्णपणे बरा होईल .

थोडक्यात माणसाचा मूळ स्वभाव , त्याला आयुष्यात आलेले ताण - तणाव , त्याचा त्याच्यावर झालेला परिणाम , त्याचे अन्न , राहणीमान , झोप , स्वप्ने , लैंगिक जीवन , मासिक धर्म , त्याचे पूर्वीचे आजार , त्याच्या रक्ताच्या नातेवायीकांचे आजार ह्याचा पूर्णपणे , सखोल अभ्यास केल्यावरच आपण माणसाला बरे करू शकू .

माणसाचे ताण - तणाव आणि त्याला होणारे आजार ह्यांचा जवळचा संबंध ह्यांचा अभ्यास psychodynamics ह्या शाखेत केला जातो . कोणत्या भावनांमुळे कोणते आजार होतात आणि कोणत्या अवयवांना आजार होतात ह्याचाही अभ्यास ह्या शाखेत केला जातो . ( nature of disease and site of disease ). ह्या नजरेने बघितल्यास आपल्याला झालेले आजार आपल्याला एका मोठ्या नजरेतून बघत येतात , समजून घेत येतात . दोन उदाहरणे देतो .

१ Slipped Disc : आपला मणका ( vertebral column ) हा खूप कडक ( stiff ) असतो त्यातील चेतारज्जुचे ( spinal cord ) चे रक्षण करण्यासाठी ! त्याचबरोबर तो लवचीकही ( flexible ) असतो हालचालीसाठी !

केव्हा कडक राहायचे आणि केव्हा लवचिक ते तो ठरवतो .
पण जेव्हा एखाद्या ताठ कण्याच्या माणसाला परिस्थितीपुढे त्याच्या इच्छे विरुद्ध वाकावे लागते तेव्हा ह्या मणक्यांमधील गादी बाहेर सरकते ( intervertebral disc ) आणि त्याला slipped disc चा त्रास होतो .

२ मुंबईच्या धकाधकीच्या जीवनात अगदी सामान्य असलेला आजार म्हणजे acidity ! ( असिडिती ) .

आता जेव्हा आपल्या जठरात प्रमाणाबाहेर acid साठते कींवा जठराच्या ( stomach ) अस्तराची ( mucous membrane ) ची असिड चा दाह सहन करायची शक्ती कमी होते तेव्हा acidity होते .
माणसाची झोप कमीजास्त , अनियमित होणे , त्याच्या खाण्यापिण्याचे ताळतंत्र बिघडणे ही acidity ची मुख्य करणे आपल्याला माहित असतात . पण जेव्हा माणसाच्या आयुष्यातील कटू प्रसंग त्याच्या मनात घर करून राहतात , विसरू म्हणता त्याला विसरता येत नाहीत तेव्हा त्याला acidity चा त्रास होण्याची शक्यता वाढते . बघा कडू आठवणी आणि acid ची कडू - आंबट चव !
म्हणजेच आजाराचा असा सर्वांगाने अभ्यास केल्यावरच आपण जे म्हणतो की आजारी माणसालाही बरे करायचे ते आपण करू शकतो . होय त्याबरोबर आजाराची वैद्यकीय कारणे , निरनिराळ्या तपासण्या ह्याही गोष्टींचा ह्या अभ्यासात समावेश झालाच पाहिजे

सौजन्य डॉ सुबोध नाईक